Ko e Potungāue Tamate Afi mo e ngaahi fakatamaki hoko fakatu’upakē ‘a Tonga Tonga Fire and Emergency Services (TFES) ‘oku faka-fatongia’aki ‘a e malu’i ‘o e mo’ui mo e koloa ‘i he kotoa ‘o e Pule’anga ‘o Tonga. Ko hono ngaahi tefitoʻi ngāué ʻoku kau ai ʻa e tamate’i ʻo e afí, ngaahi ngāue fakahaofi moʻuí, mo e ngaahi ngāue tali ki he fakatamakí, ʻo ʻai ai ia ko ha potungāue mahuʻinga ʻi he taimi ʻo e fakatamaki fakanatulá, fakatuʻutāmakí, mo e velá. Na’e fokotu’u ‘i he malumalu ‘o e Lao ki he Vela mo e Ngaahi Ngaue Fakavavevave ‘a Tonga 2014, ‘oku fakahoko foki ‘e he TFES ‘a e ngaahi polokalama ako mo e malu’i mei he vela ke fakasi’isi’i ‘a e ngaahi fakatu’utamaki ‘o e ngaahi me’a ‘oku hoko fekau’aki mo e vela pea mo faka’ilo ‘a e kakai.

Ko e lavea ngofua ‘a Tonga ki he ngaahi fakatu’utamaki fakanatula, hangē ko e saikolone mo e mofuike, ‘oku fiema’u ai ha ‘iuniti tali ‘oku fokotu’utu’u lelei ‘o hangē ko e TFES. ‘Oku fengaue’aki vāofi ‘a e potungāue mo e ‘Ofisi Pule’i Fakatu’utamaki Fakafonua (NEMO) ke fakapapau’i ‘oku mateuteu mo pule’i lelei ‘a e ngaahi fakatu’utāmaki ‘o e fakatamaki. ‘Oku ne to e fakalelei’i foki ‘a e ngaahi pole ‘oku fakautuutu ‘oku ‘omai ‘e he feliuliuaki ‘o e ‘ea, ‘a ia ‘oku ne fakalalahi ‘a e tu’o lahi mo e mamafa ‘o e ngaahi fakatamaki fakaenatula, ‘o ‘ai ai ke toe lahi ange ‘a e faingata’a ki he ngaahi ngaue fakavavevave.

‘Oku fenāpasi ‘a e ngaahi ngāue ‘a e TFES mo e Fa’unga Fakalakalaka Faka-e-ngāue II ‘a Tonga (Tonga Strategic Development Framework II (TSDF II)), ‘a ia ‘oku ne fakamu’omu’a ‘a e tu’umālie ki he feliuliuaki ‘o e ‘ea pea mo hono fakapapau’i ‘a e malu ‘a e kakai. Makehe mei he ngaahi sevesi ki he tamate afi, ‘oku fatongia’aki ‘e he potungaue ‘a e ngaahi tali fakafaito’o fakavavevave mo hono tokanga’i ‘o e ngaahi naunau fakatu’utamaki (HazMat), ‘o toe fakalahi ange ai ‘a hono ngaue ke fakapapau’i ‘oku malu’i fakalukufua ‘a e komiuniti.

Te ke lava ʻo ngāue ʻaki ʻa e Hū’anga ‘a e Tangata’i/Fefine’i Fonua (ʻoku vave ni hoko mai) ke fakahū atu haʻo kole pe fehuʻi ki he Potungāue Tamate Afí mo e Fakavavevave ʻa Tongá (TFES). Pe ‘oku ke fie ma’u ha sivi ki ha pisinisi fo’ou, ha vakai’i ‘o e malu mei he afi, pe fale’i ki he muimui ki he ngaahi tu’utu’uni, ‘Oku faka’atā ‘e he sisitemi ke ke fakataimi-tepile’i faingofua ha fakataha. Ko e sisitemi ko eni ‘oku fakataumu’a ia ke fakalelei’i ‘a e ‘ata ki tu’a, tali mo e ngaue fakapule’anga fakalukufua ‘aki hono faka’ata ‘a e kakai ‘o e fonua ke nau fakahu mai ‘enau ngaahi fakakaukau mo muimui’i ‘a e fakalakalaka ‘o ‘enau tikite.

Te ke lava ‘o fakahū atu ha kole pe fehu’i ki he ngaahi ngāue ko ‘ení:

• Ngaahi Sivi Malu mei he Velá: ‘Oku fakamālohi’i ‘e he ngaahi pisinisí ke nau muimui ki he ngaahi tu’utu’uni malu mei he afí pea ma’u ha ngaahi laiseni.
• Sivi ‘o ​​e Tauhi ‘o e ‘U Falé: Ki he ngaahi langa fo‘oú pe ngaahi fakalelei ke fakapapau‘i ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi sisitemi malu‘i mei he afí.
• Fale‘i ki he Naunau Fakatu‘utāmakí: Fakahinohino ki hono tauhi mo tokanga‘i totonu ‘o e ngaahi me‘a ‘oku vela pe fakatu‘utāmakí.
• Malu ‘i he Ngaahi Ouau pe Polokalama Faka-pule‘angá: Ngaahi sivi ke fakapapau‘i ‘oku fe‘unga ‘a e ngaahi founga malu‘i mei he afí ki he ngaahi fakatahataha pe ngaahi me‘a fakapule‘angá.
• Fepōtalanoa‘aki ki he Malu mei he Afí ‘i he Ngaahi ‘Apí: Ke tokoni‘i ‘a e kau ma‘u ‘apí ke fakalelei‘i ‘a e ta‘ofi ‘o e afí ‘i honau ngaahi ‘apí.

Te ke lava ‘o ta’ofi ha’o taimi ‘apoinimeni mo e TFES ‘o fakafou ‘i he Hū’anga ma’ae Tangata’i/fefine’i fonua, ‘oku vave ni hoko mai. Ko ha tokotaha sivi malu mei he afí pe ko ha timi mateuteu ki he fakatamakí, ‘o tokoni ki hono tauhi ‘o e ngaahi tu‘unga tauhi mo e malu ‘i he kotoa ‘o e Pule‘angá. Ko e kakai ‘oku nau fie book ha’anau ‘apoinimeni ‘oku fakaikiiki atu ‘i lalo:

• Kau Ma‘u Pisinisi: Ke fakapapau‘i ‘oku taau honau ngaahi feitu‘u fakakomēsialé mo e ngaahi tu‘utu‘uni malu‘i mei he afí ‘oku fiema‘ú, ‘e lava ke puke ‘e he kau ma‘u pisinisí ha ngaahi sivi ko ha konga ‘o e founga laiseni pe ki mu‘a ke fakaava ki he kakaí.
• Kau Langa Koloa: Ko e kau langa ‘oku nau langa pe fakalelei’i ‘a e ngaahi koloa ‘e fiema’u ke nau fakataimi tēpile’i ha sivi malu mei he vela ke fakapapau’i ‘oku nau muimui ki he ngaahi tu’unga malu ‘a Tonga ki he langa mo e malu mei he vela.
• Kau Fokotu‘utu‘u ‘o e Ngaahi Ouau pe Kātoanga: Kiate kinautolu ‘oku nau palani ‘a e ngaahi Ouau pe katoanga fakapule‘angá, ‘oku fakapapau‘i ‘e he ngaahi sivi malu mei he afí ‘oku ‘i ai ha ngaahi hū‘anga fakavavevave fe‘unga ‘i he ngaahi feitu‘ú, ngaahi me‘a tāmate afí mo ha palani fakavavevave kuo fakangofua.
• Kau Pule ‘o e Ngaahi ‘Apiakó: ‘E lava ke fakataimitēpile‘i ‘e he ngaahi ‘apiakó mo e ngaahi ‘apiakó ‘a e ngaahi ako mo e ngaahi sivi ki he mateuteu ki he fakatamakí ke fakapapau‘i ‘oku ngāue ‘a e ngaahi me‘angāue malu‘i mei he afí.
• Ngaahi ‘Ōfisi ‘o e Pule‘angá: ‘E fiema‘u nai ‘e he ngaahi kautaha fakapule‘angá ke fai ha sivi ma‘u pē mo ha ngaahi ako ki he velake nau muimui ki he ngaahi fakahinohino malu fakafonuá pea tauhi ha ngaahi ‘ātakai ngāue malu ma‘á e kau ngāué mo e kakaí.

ʻE vave ni pe hano fakahū ʻo e ngaahi tuʻunga ngaue foʻou kotoa pe ʻi he Potungāue Tamate afi ‘a Tonga mo e ngaahi tokoni kihe fakatamaki fakavavevave (TFES) ʻi he Hū’anga Ki he ‘U lakanga ‘oku ‘atā. Ko e tefitoʻi feituʻu ʻeni ki ha taha ʻoku saiʻia ʻi he ngaahi fatongia ʻo e ngaue tokoni ʻa e kakai ke maʻu ha ngaahi faingamalie foʻou. ʻE lava ke maʻu ʻi he Hū’anga ʻa e ngaahi lisi ngāue ʻi he ‘U Potungāue, ‘U va’a ‘a e pule’anga, mo e ngaahi kautaha kotoa pe ʻi he puleʻanga ʻo Tonga. Neongo ʻe lava foki ke ʻasi ʻa e ngaahi fakamatala fakangāue ʻi he uepisaiti pau ʻa e houalotu pe ko ʻenau peesi ʻo e Facebook fakalao, ka ʻoku fokotuʻu atu ke vakaiʻi ʻa e Hū’angaʻoku ʻata.

• Lao ki he Afi moe Ngaahi Fakatamaki hoko Fakatu’upakē ‘a Tonga: Fakamatala’i ʻa e ngaahi fatongia mo e ngaahi malohi ʻo e Potungāue, kau ai ʻa e fakaʻehiʻehi mei he afi, tamate’i mo ta’ofi, mo e tali ki he meʻa fakatamaki fakatuʻupakē.
• Kouti ʻo e ‘U Fale (Malu mei he Afi): fakatonutonu ʻa e ngaahi tuʻunga malu ʻo e afi ki he ngaahi fale faka-komesiale mo e ʻapi nofoʻanga, ʻo fakapapauʻi ʻoku nau talangofua ki he ngaahi founga maluʻi ʻo e kau pāsese.
• Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi me’a fakatamaki hoko Fakatu’upakē: fokotuʻutuʻu ʻo e mateuteu fakapuleʻanga mo e tali ki he ngaahi fakatamaki, ʻo fakaikiiki ai e ngaahi fatongia mo e fatongia ʻo e ngaahi kautaha mahuʻinga hange ko TFES.
• Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi me’a fakatamaki hoko Fakatu’upakē:fokotuʻutuʻu ʻo e mateuteu fakapuleʻanga mo e tali ki he ngaahi fakatamaki, ʻo fakaikiiki ai e ngaahi fatongia mo e fatongia ʻo e ngaahi kautaha mahuʻinga hange ko TFES.
• Lao ki he Mo’uilelei moe Hao ‘i he Ngāue’anga (‘U Fakahinohino Fakalao ki he Vela): ʻomi ha ngaahi fakahinohino pau ki he ngaahi fakatokanga vela, fakaongo, mo e hu ki tuʻa ki he ngaahi fale fakapuleʻanga, fakapapauʻi ʻoku malu ʻa e kakai ʻo ka hoko ha ngaahi meʻa fakatuʻupake.